Τα πολύ μικρά παιδιά, όταν φτάσουν τα δύο ή τρία χρόνια ηλικίας, βιώνουν διάφορες έντονες αλλαγές που μπορεί να εκφραστούν ως δύσκολη συμπεριφορά και που ονομάζονται «πρώτη εφηβεία».
Συγκεκριμένα, η λεγόμενη «πρώτη εφηβεία» ενός παιδιού μπορεί να προκαλέσει έντονες συμπεριφορές, κλάματ ακαι αντιδράσεις που θα πιάσουν απροετοίμαστη τη μαμά που δεν είναι καλά ενημερωμένη.
Η μητρότητα είναι ένας δρόμος γεμάτος εκπλήξεις. Εκεί που χαλαρώνεις με τα νανουρίσματα και τα παιχνίδια της αγκαλιάς, ξαφνικά βρίσκεσαι να διασχίζεις το εμπορικό κέντρο με το παιδί σου εκτός ελέγχου να κλαίει και να χτυπιέται για (άλλη μια) ασήμαντη αφορμή.
Παρακαλάς να ανοίξει η γη και να σε καταπιεί, καθώς διαπιστώνεις πως όλος ο κόσμος σε κοιτάζει και ιδιαίτερα οι άλλες μαμάδες. Εκείνες που έχουν μεγαλύτερα παιδιά βέβαια χαμογελούν με κατανόηση, καθώς θυμούνται πολύ καλά τις ημέρες που βρέθηκαν στη θέση σου.
Οι υπόλοιπες όμως, όσες έχουν ακόμα τα χαμογελαστά μωράκια τους στο καρότσι ή όσες χαϊδεύουν τρυφερά την κοιλιά τους περιμένοντας υπομονετικά το πρώτο τους παιδί, μπορεί και να νομίζουν πως κάτι τέτοιο αποκλείεται να συμβεί στις ίδιες, πως εσύ ευθύνεσαι γι’ αυτή την ακραία συμπεριφορά, πως κάπου έχεις κάνει λάθος.
Θα αμφιβάλλεις κι εσύ για τη διαπαιδαγώγηση που έχεις ακολουθήσει – μήπως φταίει που δεν το άφησες ποτέ να κλάψει στην κούνια του;
Έπειτα από κάθε τέτοια δύσκολη ώρα κρίσης, είναι λογικό κάθε μαμά να αναρωτιέται αν έκανε λάθος η ίδια ή η γιαγιά ή η νταντά και «κακόμαθε» το παιδί, με αποτέλεσμα τώρα να εισπράττει αυτήν τη συμπεριφορά. Κι όμως, πρόκειται για ένα μεταβατικό στάδιο από το οποίο θα περάσουν όλα τα παιδιά, άλλο πιο έντονα και άλλο πιο χαλαρά, ανάλογα με το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του. Από τα 2 ως τα 3 τους χρόνια, ίσως και λίγο αργότερα, όλα τα παιδιά περνούν από ένα αναπτυξιακό στάδιο έντονων αλλαγών που προκαλεί εκρήξεις θυμού και μεγάλη αναστάτωση στη συμπεριφορά τους.
Μέχρι πρόσφατα οι Αμερικανοί επιστήμονες τα αποκαλούσαν «τα τρομερά δίχρονα» ή «terrible twos», όμως τελευταία επικράτησε ο πιο μετριοπαθής ορισμός «πρώτη εφηβεία», που περικλείει ουσιαστικά όλες εκείνες τις αλλαγές τις οποίες βιώνει το παιδί σε αυτή την ηλικιακή φάση και μας βοηθάει να το κατανοήσουμε καλύτερα και να ρυθμίσουμε τις αντιδράσεις μας απέναντί του. Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να αναγνωρίσουμε πως κι εμείς οι ίδιοι περάσαμε από την ίδια φάση, και αν η μαμά μας δεν το θυμάται για να μας το διηγηθεί, αυτό οφείλεται πολύ απλά στο γεγονός πως αυτή η φάση είναι μεταβατική και διαρκεί πολύ λίγο
Οι αλλαγές που βιώνει ένα παιδί πλησιάζοντας τα 2 του χρόνια είναι τεράστιες και σε αυτές ακριβώς οφείλεται η «ανεξήγητη» ή «ακραία» συμπεριφορά που παρατηρούμε στα παιδιά αυτής της ηλικίας:
Από την απόλυτη ακινησία και τη σιωπηλή παρατήρηση που χαρακτηρίζει τη βρεφική ηλικία, το παιδί τώρα κερδίζει την ανεξαρτησία του. Κινείται αυτόνομα στο χώρο και διατυπώνει τις αντιρρήσεις του. Απολαμβάνει λοιπόν την ελευθερία του και λέει επίμονα «όχι» σε όλα ή κάνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που του ζητάμε, π.χ., τρέχει μακριά μας όταν εμείς το παρακαλούμε να έρθει. Γιατί το κάνει αυτό; Επειδή τώρα μπορεί, είναι το καινούργιο του παιχνίδι. Όπως άλλοτε χαμογελούσε για να μας ευχαριστήσει, τώρα ευχαριστιέται με το να μας δοκιμάζει και να μας μιμείται.
Όλα όσα παρατηρούσε από το καρότσι του τώρα βρίσκονται μόλις μερικά βήματα για να τα αγγίξει. Ο κόσμος γύρω του ξεδιπλώνεται άγνωστος, συναρπαστικός και γεμάτος εκπλήξεις.
Γι’ αυτό τα παιδιά σε αυτή την ηλικία χρειάζονται πολύ μεγάλη προσοχή και διαρκή επιτήρηση, γεγονός που κουράζει τους γονείς και εξαντλεί την υπομονή τους. Επειδή είναι πολύ δύσκολο να εμποδίσει κανείς τη διάθεση για εξερεύνηση, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να λάβουμε μέτρα ασφαλείας σε όλους τους χώρους που χρησιμοποιεί και σιγά σιγά να το εκπαιδεύσουμε για να μην κινδυνεύει.
Βλέπει το μικρό ότι η μαμά σαστίζει όταν βάζει τα κλάματα; Θα κλάψει ακόμα πιο γοερά. Αν η μαμά αδιαφορήσει, θα πέσει κάτω στο πάτωμα, θα κάνει ό,τι μπορεί μέχρι να τη «νικήσει».
Τις περισσότερες φορές τα καταφέρνει, γιατί η μαμά δεν αντέχει την πίεση και υποχωρεί. Σε αυτό το σημείο η μαμά πρέπει να θέσει σαφή όρια χωρίς να χάσει η ίδια την ψυχραιμία της. Επειδή τα παιδιά αυτής της ηλικίας μιμούνται και αναπαράγουν λέξεις και συμπεριφορές, οτιδήποτε κάνουμε ή λέμε είναι πιθανό να το δούμε να στρέφεται εναντίον μας! Όσες φορές κουνήσουμε το δάχτυλο, όσα «όχι» και «μη» πούμε στο παιδί, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι πως θα μας τα ανταποδώσει αμέσως μόλις μπορέσει.
Παρά τα όσα συνταρακτικά τού συμβαίνουν, το δίχρονο παιδί παραμένει ένα μωρό, εξαρτημένο ακόμα από τη μαμά του για κάθε βασική ανάγκη, όπως το φαγητό, ο ύπνος, το μπάνιο και η τουαλέτα του.
Αυτή η σύγκρουση ανάμεσα στο χθεσινό εαυτό του και στο παιδάκι που θα γίνει αύριο τού δημιουργεί σύγχυση και προκαλεί τα ξεσπάσματα στη συμπεριφορά του. Το παιδί θυμώνει όταν διαπιστώνει πως ακόμα δεν έχει την αυτονομία του, πως η μαμά εξακολουθεί να του βάζει κανόνες και να του απαγορεύει πράγματα και –όπως κάθε γνήσιος έφηβος– κάνει την επανάστασή του.