Έφτασε η Μεγάλη Εβδομάδα κι όλη έχουμε μπει στο κλίμα της θρησκευτικής κατάνυξης. Όλοι οι πιστοί προσπαθούν να καθαρίσουν τις ψυχές τους για να δεχθούν το χαρμόσυνη μήνυμα της Ανάστασης.
Μια συζήτηση με έναν ιερέα, ειδικά αυτή την ιδιαίτερη πνευματική περίοδο, λίγο πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, μόνο θετικά και γνώσεις μπορεί να επιφέρει. Πόσο μάλλον, όταν απαντώνται ερωτήματα, που έχουν να κάνουν με τα νοήματα, τη νηστεία, τα πάθη και τα λάθη των ανθρώπων … Ο πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης π. Αγάθων Ντάτσιος , που διακονεί στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Πορταριάς, μας έδωσε τη χαρά, να συνομιλήσουμε, να απαντήσει στα ερωτήματά μας, ως «μαθητής και όχι ως δάσκαλος», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, ενώ δεν απέφυγε να προσφέρει στους αναγνώστες μας, δυο πολύτιμες μοναστηριακές συνταγές, η μία για τη Μεγάλη Εβδομάδα και η άλλη για την Κυριακή των Βαΐων που τρώμε τα ψάρια.
Όπως αναφέρει ο πατέρας Αγάθωνας, για να μπορέσουμε να ωφεληθούμε από τις ημέρες αυτές, είναι ανάγκη να εμβαθύνουμε στο νόημα της Μεγάλης Εβδομάδος. Ενώ το ιδιαίτερο χρέος μας, όπως τονίζει, τώρα τη Μεγάλη Εβδομάδα, είναι «να καθαρίσουμε τις ψυχές μας από τη σκουριά της αμαρτίας».
«Η νηστεία είναι μέσο και όπλο πνευματικό το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στη διατροφή, πρέπει όλος ο άνθρωπος ψυχοσωματικά να συμμετέχει», όπως σημείωσε, ενώ ερωτηθείς για τους νέους σήμερα, υποστήριξε, ότι «οι νέοι μας, έχουν αισθητήρια που μπορούν να κατανοήσουν την αξία της νηστείας όχι μόνο από τις τροφές αλλά κυρίως από τα πάθη και τις αδυναμίες τους».
Δίνοντας το νόημα της σωστής νηστείας, τόνισε ότι «δεν πρέπει να θεωρούμε τη νηστεία λες και είναι εξέταση, όπου πολλοί καταφέρνουν την τελευταία νύχτα να διαβάσουν πολύ και να παίρνουν καλό βαθμό».
Πατέρα είμαστε στην Μεγάλη Εβδομάδα και λίγες ημέρες πριν την Ανάσταση του Κυρίου. Διανύοντας μέρες ψυχικού και σωματικού καθαρμού . Τι είναι αυτό καταρχήν, που θα θέλατε να πείτε στους αναγνώστες μας, ώστε να υποδεχθούν με την καλύτερη δυνατή πνευματικότητα τις Άγιες Ημέρες;
Εισήλθαμε ήδη στις ωραιότερες ημέρες του εκκλησιαστικού μας εορτολογίου. Η Μεγάλη Εβδομάδα, που διανοίγεται ενώπιόν μας, πλημμυρίζει τις καρδιές μας με ρίγη και αισθήματα συγκινήσεως. Ιδιαίτερα για μας τους Ορθοδόξους το Σταυρώσιμο και Αναστάσιμο Πάσχα, δηλαδή το Πάθος και η Ανάστασις του Κυρίου μας, έχει ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα. Γιατί είναι το επίκεντρο όλης της λειτουργικής και λατρευτικής μας ζωής. Για να μπορέσουμε να ωφεληθούμε από τις ημέρες αυτές, είναι ανάγκη να εμβαθύνουμε στο νόημα της Μεγάλης Εβδομάδος. Ονόμασαν την εβδομάδα αυτή Αγία και Μεγάλη. Εάν εμβαθύνουμε στις ονομασίες αυτές θα εννοήσουμε ευκολότερα το βαθύτερο νόημα των ημερών αυτών.
Είναι κατ’ αρχήν Αγία η εβδομάδα στην οποίαν εισερχόμεθα. Είναι Αγία, γιατί αποτελεί το επιστέγασμα και το αποκορύφωμα μιας ιερής πνευματικής πορείας, την οποίαν αρχίσαμε από την Καθαρά Δευτέρα. Εάν δηλ. σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της Μεγ. Τεσσαρακοστής καλούμεθα να ζήσουμε ζωήν Αγίαν, ιδιαίτερα κατά την Μεγάλη Εβδομάδα μας προσκαλεί η Εκκλησία να βιώσουμε ακόμη περισσότερο αγιότερο και πνευματικότερο βίο. Το ζενίθ των πνευματικών μας αγώνων, το ύψιστο σημείο της αποδόσεως, το αποκορύφωμα των πνευματικών βιωμάτων και κατορθωμάτων καλούμεθα να επιτύχουμε κατά την Μεγάλη Εβδομάδα. Την υπενθύμιση αυτή του χρέους μας για μια αγιότερη ζωή τονίζει και το ωραίο εξαποστειλάριο: «Τὸν νυμφῶνά Σου βλέπω, Σωτήρ μου κεκοσμημένον, καὶ ἔνδυμα οὐκ ἔχω, ἵνα εἰσέλθω ἐναὐτῷ. Λάμπρυνόν μου τὴν στολὴν τῆς ψυχῆς, Φωτοδότα, καὶ σῶσόν με». Όπως και το τόσο ωραίο και εμπνευσμένο στιχηρό των αίνων: «Δεῦτεοὖν καὶ ἡμεῖς κεκαθαρμέναις διανοίαιςσυμπορευθῶμεν αὐτῷ καὶ συσταυρωθῶμεν καὶ νεκρωθῶμενδι᾿ αὐτόν, ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς, ἵνα καὶ συζήσωμεν Αὐτῷ…».
Ιδού, λοιπόν, το ιδιαίτερο χρέος μας τώρα τη Μεγ. Εβδομάδα. Να καθαρίσουμε τις ψυχές μας από τη σκουριά της αμαρτίας και να λαμπρύνουμε με έργα αρετής της ψυχής μας τη στολή. Οφείλουμε να υψώσουμε στον Γολγοθά και τον δικόν μας σταυρό και να νεκρώσουμε εκεί τα πάθη και τις αδυναμίες μας. Μόνον έτσι θα ζήσουμε την αγιότητα και λαμπρότητα της αρετής μας, που θα μας βοηθήσει να νιώσουμε και την αγιότητα της Εβδομάδος των Παθών του Κυρίου μας. Η αμέλεια, η πνευματική αδιαφορία και ραθυμία είναι ασυγχώρητα για τον πιστό, ιδιαίτερα την εβδομάδα τούτη. Θα ακούσουμε στη συνέχεια των ημερών την Εκκλησία να ελέγχει τους αμελείς με δριμύτητα: «Τί ραθυμεῖς, ἀθλία ψυχή μου;
Τί φαντάζῃ ἀκαίρως μερίμνας ἀφελεῖς; Τί ἀσχολῇ πρὸςτὰ ρέοντα; Ἐσχάτηὥραἐστὶνἀπ᾿ ἄρτι καὶ χωρίζεσθαι μέλλομεντῶν ἐνταῦθα. Ἕως καιρὸν κεκτημένη ἀνάνηψον κράζουσα, ἡμάρτηκά Σοι Σωτήρ μου· μὴἐκκόψῃς με, ὥσπερ τὴν ἄκαρπον συκῆν». Δηλαδή, γιατί αθλία ψυχή… αδιαφορείς για την σωτηρία σου; Γιατί απασχολείς τον νου σου με ανόητες και μάταιες φροντίδες;
Γιατί καταγίνεσαι με πράγματα ρευστά και παροδικά; Σε λίγο θα φθάσει η τελευταία μας ώρα και θα χωρισθούμε από τα γήινα. Όσο έχεις ακόμη καιρό στη διάθεσή σου, σύνελθε από τη μέθη της αμαρτίας και κραύγασε με μετάνοια: έχω αμαρτήσει σε Σε Σωτήρα μου, μη με εξολοθρεύσεις απότομα, σαν την άκαρπη συκή. Συνεπώς καλούμεθα να ζήσουμε την Αγίαν αυτήν Εβδομάδα εντονότερη πνευματική ζωή, με μεγαλύτερο αγώνα κατά της αμαρτίας, με αγιότερα αισθήματα, με πνευματικότερες σκέψεις, με προσεκτικότερη την πνευματική μας πορεία. Είναι, λοιπόν, Αγία η Εβδομάδα αυτή λόγω του νοήματός της και του περιεχομένου της, αλλά πρέπει να την κάνουμε Αγία και με την προσεκτικότερη και αγία ζωήν μας. Αλλ’ είναι όχι μόνον Αγία, μα και Μεγάλη η Εβδομάδα αυτή των Παθών.
Γιατί ονομάζεται Μεγάλη; Μήπως είναι χρονικώς μεγαλύτερη από τις άλλες εβδομάδες του χρόνου; Όχι βέβαια. Λέγεται Μεγάλη γιατί κατά την Εβδομάδα αυτή τα διαδραματιζόμενα γεγονότα είναι όντως μεγάλα και θαυμαστά. Η Εβδομάδα αυτή μας υπενθυμίζει τα τραγικά συμβάντα του πλανήτου μας εδώ και 2.000 χρόνια. Θα αναστηλώσει μπροστά μας το φρικτό εκείνο θέαμα προ του οποίου ο ήλιος εσκοτίσθει, το καταπέτασμα του ιουδαϊκού ναού εσχίσθει, και ολόκληρη η πλάσις αναστατώθηκε. Θα ζωντανέψει στη μνήμη μας την μοναδική και υπέρτατη θυσία, που προσεφέρθει ποτέ πάνω στη γη, την θυσία του Κυρίου μας στο σταυρό για τη δική μας σωτηρία. «Δύο μεγάλα και παράδοξα θαύματα είδε ο άνθρωπος εις τον κόσμον – λέγει ο Ηλίας Μηνιάτης – έναν Θεόν να κατέβει από τον ουρανόν και να γίνει άνθρωπος και αυτόν τον Θεόν και άνθρωπον ν’ ανέβει και ν’ αποθάνει επάνω εις έναν σταυρόν».
Είναι τόσο μεγάλο το γεγονός της σταυρικής θυσίας του Θεανθρώπου, ώστε η σκέψις μας αδυνατεί να εισχωρήσει. Βρισκόμαστε ενώπιον του συγκερασμού δύο μυστηρίων: του Μυστηρίου της θείας Αγάπης και του Μυστηρίου της θείας Δικαιοσύνης. Μερικές εικόνες από τους υπέροχους ύμνους των ημερών αυτών μας βοηθούν αν κατανοήσουμε τα συγκλονιστικά γεγονότα, που θα εορτάσουμε. Μία από τις εικόνες αυτές είναι του πελεκάνου. Θα ακούσουμε να την χρησιμοποιεί ο εμπνευσμένος υμνογράφος. «Ὥσπερπελεκὰντετρωμένος τὴν πλευράν σου, Λόγε, σοὺς θανόντας παῖδας ἐζώωσας, ἐπιστάξας ζωτικοὺς αὐτοῖς κρουνούς».
Για να καταλάβουμε τα υψηλά νοήματα αυτού του ύμνου, είναι ανάγκη να δούμε μια λαϊκή παράδοση, που αναφέρεται στη ζωή του πελεκάνου. Ο πελεκάνος είναι ένα πουλί φιλόστοργο. Χτίζει τη φωλιά του επάνω στα βράχια. Εάν όμως κάποτε, κατά την απουσία του, συμβεί κάποιο φίδι να συρθεί εκεί κοντά στη φωλιά και να δαγκώσει τα μικρά του πουλάκια, τότε λέγει η παράδοσις, βλέποντας ο πελεκάνος, ότι τα μικρά του είναι ετοιμοθάνατα, ραμφίζει το στήθος του και με το αίμα του ποτίζει τα μικρά του, που αναζωογονούνται και σώζονται. Γιατί το αίμα του πελεκάνου επιδρά σαν άριστο αντίδοτο και εξουδετερώνει το δηλητήριο του φιδιού. Ο πελεκάνος βέβαια πεθαίνει σε λίγο από την ακατάσχετη αιμορραγία. Τα μικρά του όμως σώζονται…
Έτσι και ο Κύριος, για να απαλλάξει την ψυχή μας από το δηλητήριο της αμαρτίας, για να ζωογονήσει την αμαρτωλή ψυχή μας, έχυσε το πανάγιο Αίμα Του επάνω στο σταυρό. Και το αίμα τούτο γίνεται έκτοτε φάρμακο για τις αμαρτωλές μας ψυχές. Καθαρίζει «τὴν συνείδησιν ἡμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἔργων», όπως λέγει ο απόστολος Παύλος. Και καθώς τονίζει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «προσέλαβε τὸχεῖρον, ἵνα δῷ τὸ βέλτιον· ἐπτώχευσεν, ἵν᾿ ἡμεῖς τῇ ἐκείνου πτωχείᾳ πλουτήσωμεν. Δούλου μορφὴν ἔλαβεν, ἵνα τὴν ἐλευθερίαν ἡμεῖς ἀπολάβωμεν. Κατῆλθεν, ἵν᾿ ὑψωθῶμεν. Ἐπειράσθη, ἵνανικήσωμεν. Ἠτιμάσθη, ἵναδοξάσῃ. Άπέθανεν, ἵνασώσῃ. Ἀνῆλθεν, ἵν᾿ ἑλκύσῃ πρὸς ἑαυτὸν κάτω κειμένους ἐν τῷ τῆς ἁμαρτίας πτώματι».
Ενώπιον του πάσχοντος Υιού του Θεού θα μας οδηγήσει λοιπόν η Μεγ. Εβδομάδα. Ενώπιον της Εσταυρωμένης αγάπης και η πλέον πέτρινη καρδιά θα ραγίσει. Θα αναλογισθούμε τον Πάσχοντα και χάριν ποίων πάσχει. Θα κατανυγεί η καρδία μας. Θα σκεφθούμε τις αμαρτίες μας, ένεκα των οποίων ο Κύριος εσταυρώθει. Και θα δακρύσουν τα μάτια μας. Και τα χείλη μας θα ψελλίσουν λόγια λατρείας και αφοσιώσεως και ευγνωμοσύνης προς τον Ιησούν μας. Και θα του πούμε: «Ἐσταυρώθης διʾἐµέ, ἵνα ἐμοὶ πηγάσῃς τὴν ἄφεσιν˙ ἐκεντήθης τὴν πλευράν, ἵνα κρουνοὺς ζωῆς ἀναβλύσῃς μοι. Τοῖς ἥλοις προσήλωσαι, ἵνα ἐγὼ τῷ βάθειτῶν παθημάτων σου, τὸ ὕψοςτοῦ κράτους σου πιστούμενος, κράζω σοι, Ζωοδότα Χριστέ, Δόξα καὶ τῷΣταυρῷ, Σῶτερ καὶ τῷ πάθει Σου».
Αδελφοί μου,
Να με λίγα λόγια το βαθύτερο νόημα της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδος. Εάν κατορθώσουμε, ώστε η κατάνυξις, την οποίαν θα αισθανθούμε προ των συνταρακτικών γεγονότων του Θείου Πάθους, να οδηγήσει την καρδιά μας σε συντριβή και η συντριβή αυτή στη μεγάλη απόφαση να μείνουμε πιστοί και αφοσιωμένοι μέχρι θανάτου στον Εσταυρωμένον Λυτρωτή μας, τότε η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα θα εύρει την ωραιότερη δικαίωσή της στη δική μας απόφαση. Και θα είναι Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα και για τον πρόσθετο πλέον λόγο: για τις άγιες και μεγάλες αποφάσεις που λάβαμε κατ’ αυτήν.
Πότε ξεκίνησε και γιατί η νηστεία του Πάσχα, και ποιο το πραγματικό νόημα;
Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μαζί με τη νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής, είναι οι αρχαιότερες και μόνες νηστείες, που έχουν Οικουμενική διάσταση, δηλαδή επικυρώθηκαν με Κανόνες Οικουμενικής Συνόδου (ξθ΄ Αγ. Αποστ., ε΄ της Α΄, β΄, κθ΄ και πθ΄ της ΣΤ΄). Οι υπόλοιπες καθιερωμένες νηστείες του έτους, βασίζονται στην Ιερή Παράδοση της Εκκλησίας μας, που κι αυτή είναι ισχυρή και έγκυρη. Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ανάγεται ήδη στους αποστολικούς χρόνους και θεσμοθετήθηκε κατά μίμηση της σαρανταήμερης νηστείας του Κυρίου μας (Ματθ. 4, 2), ως και των σαρανταήμερων νηστειών των Προφητών Μωυσέως (Έξοδ. 34, 28) και Ηλιού (Γ΄ Βασ. 19, 8).
Η νηστεία είναι μέσο και όπλο πνευματικό το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στη διατροφή, πρέπει όλος ο άνθρωπος ψυχοσωματικά να συμμετέχει. Άκου τι μας λέει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Νηστεύεις; Απόδειξέ το δια μέσου των ίδιων των έργων. Αν δεις εχθρό, να συμφιλιωθείς μαζί του. Αν δεις φτωχό, να τον ελεήσεις. Να νηστεύουν τα χέρια, παραμένοντας καθαρά από την αρπαγή και την πλεονεξία. Να νηστεύουν τα πόδια ξεκόβοντας από δρόμους που οδηγούν στην αμαρτία. Δεν τρως κρέας; Να μη φας και την ακολασία δια μέσου των ματιών. Ας νηστεύει και η ακοή. Και η νηστεία της ακοής είναι να μη δέχεσαι κακολογιές και διαβολές. Ας νηστεύει και το στόμα από αισχρά λόγια. Διότι τι όφελος έχουμε, όταν απέχουμε από πουλερικά και ψάρια, δαγκώνουμε όμως και κατατρώγουμε τους αδελφούς μας;
Άρα, όταν λέμε νηστεία, αυτή δεν αφορά μόνο την αποχή από συγκεκριμένες τροφές αλλά και αμαρτήματα που οφείλουμε να τα έχουμε κατά νου και να τα εφαρμόζουμε. Δεν αρκεί δηλαδή , μόνο η αποχή από τις τροφές για να γίνει η νηστεία μας ευάρεστη στον Κύριο;
H νηστεία πάντα ήταν από τα πλέον σημαντικά στοιχεία των Oρθοδόξων. Θεωρείται ο πιο αρχαίος θεσμός της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Χριστός νήστεψε 40 ημέρες όταν μετά τη βάφτισή Του έμεινε στην έρημο. Το ίδιο και ο Μωυσής πριν ανέβει στο όρος Σινά για να πάρει τον Νόμο. Το ίδιο και ο προφήτης Ηλίας, όταν απέκλεισε τον ουρανό και δεν έβρεξε τρία έτη και έξι μήνες, αλλά και όλοι οι άγιοι. Η νηστεία από μόνη της -παρά τα όσα κατά καιρούς ακούγονται- δεν είναι αρετή, αλλά μέσον για την απόκτησή της. Η βασική αρχή της είναι ότι ο άνθρωπος που νηστεύει δυναμώνει τη θέλησή του, επιβάλλεται στον εαυτό του και υποτάσσει το σώμα του στο πνεύμα.
Η έννοια της νηστείας, βέβαια, δεν περιορίζεται μόνο στην ποιότητα, αλλά και στην ποσότητα. Δεν είναι δηλαδή μόνο τι θα φάει κανείς, αλλά και πόσο θα φάει. Η λίγη και μετρημένη τροφή είναι κι αυτό νηστεία. Διαφορετικά, η λαιμαργία απλούστατα αλλάζει υλικά για τον κορεσμό της. Τέλος, να αναφέρουμε ότι νηστεία δεν είναι μόνο το να απέχουμε από κάποιες τροφές, αλλά και να φυλαγόμαστε από παρεκτροπές. Γι’ αυτό και η Εκκλησία μάς προτρέπει: «Νηστεύσωμεν, αδελφοί, σωματικώς, νηστεύσωμεν και πνευματικώς». Αξία έχει όχι μόνο η νηστεία των τροφών, αλλά και των παθών.
Τα τελευταία χρόνια, αρκετοί κυρίως νέοι, βλέπουν την νηστεία και σαν διατροφική εμπειρία που θα τους απαλλάξει από τα περιττά κιλά . Βλέπετε ωστόσο παράλληλα , ένα σημαντικό κομμάτι της νεολαίας μας , να αντιλαμβάνεται και την πνευματικότητα αλλά και την ουσία ;
Φυσικά οι νέοι μας έχουν αισθητήρια που μπορούν να κατανοήσουν την αξία της νηστείας όχι μόνο από τις τροφές αλλά κυρίως από τα πάθη και τις αδυναμίες τους. Οι ιερές ακολουθίες και οι παραδόσεις της πνευματικής ζωής, αυτές τις ιδιαίτερες μέρες του εκκλησιαστικού ημερολογίου, κάνουν το χριστιανό να γίνει μέτοχος στην πιο καίρια υπόθεση της ζωής του που είναι το μυστήριο της Σωτηρίας και της Αιώνιας ζωής.
Όσους δε νήστεψαν και αποφάσισαν τώρα, την τελευταία βδομάδα, να ετοιμαστούν για τη γιορτή του Πάσχα, τους χαιρετίζουμε με χαρά. Ο Κύριος ετοίμασε πλούσια τράπεζα και περιμένει τον καθένα με αγάπη. Αν κάποιος δε νήστεψε ή δε νήστεψε κανονικά, αυτό δεν τον εμποδίζει να ετοιμαστεί για τη γιορτή της Ανάστασης του Κυρίου, στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, και να μεταλάβει την ημέρα του Πάσχα.
Κάποιοι από αυτούς που τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή δε νήστεψαν ή που νομίζουν ότι δε νήστεψαν με αρκετή επιμέλεια, συμβαίνει να θεωρούν ότι αν απόσχουν από το φαγητό, δηλαδή αν περάσουν τη Μεγάλη Εβδομάδα με νερό και ψωμί, τότε όλη η νηστεία θα «πιάσει τόπο». Δε νομίζω ότι αυτό είναι σωστό. Δεν πρέπει να θεωρούμε τη νηστεία λες και είναι εξέταση, όπου πολλοί καταφέρνουν την τελευταία νύχτα να διαβάσουν πολύ και να παίρνουν καλό βαθμό. Στην πνευματική ζωή λειτουργούν άλλοι κανόνες και νόμοι. Εδώ δε χρειάζεται να «ανταγωνίζεσαι» κάποιον. Ανοίξτε την καρδιά σας στον Κύριο και πορευθείτε μαζί με τους χριστιανούς που νηστεύουν. Όπως και στη διάρκεια όλης της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, έτσι και τη Μεγάλη Εβδομάδα η νηστεία πρέπει να γίνεται με διάκριση και με μέτρο που να ταιριάζει στον καθένα.
Αν κάποιοι δεν καταφέρατε να κάνετε μαζί με την Εκκλησία ολοκληρωμένη προετοιμασία για το Πάσχα, μην αρνηθείτε την κοινή μας χαρά για την Ανάσταση του Κυρίου. Ο Χριστός περιμένει και θα δεχτεί στην αγκαλιά Του όποιον Τον χρειάζεται. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει: «Δείξε μου την νηστεία σου διά των έργων σου. Αν δεις πτωχό, ελέησέ τον. Αν δεις κάποιο εχθρό σου, συμφιλιώσου. Αν δεις φίλο σου να προοδεύει, μην τον φθονήσεις. Διατήρησε τα χέρια σου, τα πόδια σου, τα μάτια σου, τα αυτιά σου καθαρά από αμαρτίες. Διότι ποιο το όφελος όταν δεν τρώμε κρέας, όμως κατατρώμε τους αδελφούς μας; Εκείνος που κατηγορεί τον άλλο είναι σαν να δάγκωσε τη σάρκα του “πλησίον”».
Η λέξη νηστεία είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη και το ρήμα εσθίω, που είναι άλλος τρόπος του έσθω και του έδω και σημαίνει τρώγω. Νήστις –η πρώτη λέξη που δημιουργήθηκε– σημαίνει αυτός που δεν εσθίει, που δεν τρώγει. Από τη λέξη αυτή στη συνέχεια προήλθε το ρήμα νηστεύω και το αφηρημένο ουσιαστικό νηστεία, που αρχικά σήμαινε την πλήρη αποχή από τροφές και ποτά, δηλαδή την ασιτία και ατροφία.
Αργότερα, με την αύξηση της χρονικής διάρκειας και την προοδευτική διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας, νηστεία δεν σήμαινε μόνο πλήρης αποχή από στερεές και υγρές τροφές, αλλά και μερική, δηλαδή από ορισμένες τροφές, καθώς και λήψη άλλων, συγκεκριμένων τροφών. Έτσι έχουμε τη διάκριση σε νηστίσιμες και αρτυμένες ή αρτύσιμες τροφές. Νηστεία δεν είναι μόνο το να απέχουμε από κάποιες τροφές, αλλά και να φυλαγόμαστε από παρεκτροπές. Γι’ αυτό και η Εκκλησία μάς προτρέπει: «Νηστεύσωμεν, αδελφοί, σωματικώς, νηστεύσωμεν και πνευματικώς».